Die reeks gaan voort: Johannes Calvyn sluit aan by die geskiedenis van die Hervorming en stel die leerstelling van uitverkiesing in.
Het die Protestantse Hervormers teruggekeer na die “geloof wat eenmaal oorgelewer” is? Is hulle deur God se Heilige Gees gelei? Die naakte waarheid in hierdie reeks artikels is die openbaring van ’n lank-versteekte waarheid!
Die skokkende feit dat die heidendom ingekom het en die vroeë belydende Christelike Kerk oorgeneem het, is vir sommige mense moeilik om te glo. Dit is egter bewys.
Ons het uit talle geskiedkundiges se erkennings gesien dat heidense seremonies en tradisies deur die vroeë Katolieke kerk met ope arms ontvang is. Ons het gesien dat baie heidense oortuigings na die dood van Christus en die oorspronklike Apostels in die belydende “Christendom” ingesypel het.
Martin Luther het in opstand gekom teen die korrupte en afvallige georganiseerde “Christendom” van sy tyd. Hy het egter terselfdertyd ook teen alle gesaghebbende opdragte van God en Sy Woord in opstand gekom. Ons het gesien dat Luther domastrant ’n woord in die Bybel bygevoeg het en onderrig het: “Die regverdige sal uit die geloof alleen lewe”.
Luther het ’n weersin gehad aan die klem wat Jakobus op gehoorsaamheid aan God se Wet geplaas het. Luther het hierdie geïnspireerde boek ’n “sendbrief van strooi” genoem. Hy het met die Duitse prinse geheul om politieke guns vir sy beweging te wen. Ons het dit tydens die Boere-oorlog gesien, toe hy die prinse aangemoedig het om die plaasboere in die naam van God te kasty, te wurg en dood te steek.
Die seksuele wellus van een van sy politieke ondersteuners het te veel geword en Luther en sy mede-teoloë het skriftelike toestemming aan die Landgraaf van Hesse gegee om ’n tweede vrou te neem en bigamie te pleeg! In teenstelling met sekere Ou-Testamentiese helde waarmee Luther se volgelinge hom graag vergelyk het, het Luther nooit regtig BEROU getoon oor hierdie skandelike dade en die “redenasie” daaragter nie.
In die vyfde deel van hierdie reeks het ons met die verhaal van die Switserse hervorming begin en het ons die rol gesien wat Ulrich Zwingli daarin gespeel het. Ons was weereens gedwing om te sien dat Zwingli se voorbeeld ook heeltemal teenstrydig was met die leerstellings en voorbeeld van Christus en die vroeë Apostels. Zwingli se gewelddadige dood in ’n oorlog wat hy persoonlik aangehits het, bevestig sekerlik Jesus se waarskuwing, “almal wat die swaard neem, sal deur die swaard vergaan” (Matthéüs 26:52).
Ons het dikwels stilgestaan om te vra: Was die Protestantse beweging ’n hervorming van God se Ware Kerk wat verkeerd geloop het? Was hierdie beweging geïnspireer en gelei deur God se Heilige Gees?
Nou kom ons by die verhaal van die man wat werklik die Switserse hervorming en sedertdien Protestantisme hoofsaaklik oorheers het.
Die Hervorming onder Johannes Calvyn
Johannes Calvyn betree nou die Hervormingsdrama en ons sal sien dat die kragtige invloed van sy denke en persoonlikheid die geloofsisteem van die hervormde gemeentes dramaties sou vorm vir toekomstige geslagte (Kurtz, Church History, bll. 304-305). Soos Luther en Zwingli voor hom, was Calvyn opgelei vir die Katolieke priesterdom. Hy het dus ook in sy denke diepgewortelde idees van die Roomse kerk gehad, hoewel sy geloofsbreuk met die pousdom meer omvattend as dié van Luther was.
Dit is nietemin betekenisvol dat die drie vooraanstaande leiers onder die vroeë hervormers almal as “Roomse” teoloë opgelei was voordat hulle hul hervormingsaktiwiteite begin het. Dit kan moontlik gedeeltelik verklaar waarom hulle almal heidense konsepte en tradisies behou het wat gedurende die Donker Eeue in die Roomse stelsel ingesypel het.
Terwyl Zwingli besig was om die godsdienstige en politieke lewe van Switserland te verander, was Johannes Calvyn nog ’n jongeling wat besig was met opleiding vir die Katolieke priesterdom.
Calvyn was ’n Fransman, gebore in 1509 in Noyon, Pikardië. Sy vader was ’n fiskale beampte en Calvyn is saam met kinders van adellike afkoms opgevoed. Op slegs twaalfjarige ouderdom is hy as ’n kapelaan aangestel met ’n inkomste wat voldoende was om hom te onderhou.
Kort daarna is hy na Parys gestuur om vir priesterskap te studeer, maar sy vader het later van plan verander en wou hê dat Calvyn ’n prokureur word. Hy het toe na Orleans en Bourges gegaan en onder hoogsaangeskrewe doktore van die reg studeer. Hy was so ’n briljante skolier dat hy dikwels uitgenooi was om in ’n professor se afwesigheid oor te neem.
Teen hierdie tyd het hy onder die invloed gekom van ’n familielid, Peter Olivetan, wat die eerste Protestant was om die Bybel in Frans te vertaal. Deur die Nuwe Testament in die oorspronklike Grieks te bestudeer, is Calvyn se belangstelling in die Protestantse leerstellings verder versterk.
Nie lank nadat hy ’n geleerde humanistiese verhandeling oor die geskrifte van Seneca gepubliseer het nie, het sy “skielike bekering” – soos hy dit later beskryf het – plaasgevind. Hy wou homself nou op die genade van God toespits en het met ’n ernstige studie van die Bybel begin (Fisher, The History of the Christian Church, bl. 319).
Calvyn het na Parys teruggekeer en het kort daarna ’n erkende leier van die Protestante geword. Vervolging het hom egter uit die stad gedryf en Calvyn het hom uiteindelik tydelik in Protestantse Basel gevestig.
Dit was gedurende hierdie tyd dat die Franse monarg, Francis I, die bystand van die Duitse Lutherse prinse probeer verkry het teen die keiser, Charles V. Om sy vervolging van Franse Protestante te regverdig, het hy (Francis) hulle van al hul wettelose gedweep van sommige van die uiterste Anabaptistiese sektes beskuldig.
Dit het ’n omvattende aksie ter verdediging van Calvyn vir sy Franse medegelowiges uitgelok. Hierdie werk was bedoel om die valsheid van Francis I se aanklagte te bewys en om die Protestantse geloofstellings in ’n sistematiese en logiese manier uiteen te sit wat die simpatie van die koning en andere vir die Protestantse saak kon wen (Kurtz, Church History, bl. 302).
Calvyn se instellings
Hierdie werk was getiteld, Institutes of the Christian Religion. Dit was beskou as ’n geweldige bydrae tot die teologie en ook tot die letterkunde. Geen Franse Protestant het nog ooit met soveel logika en gesag gepraat nie. Hierdie werk word steeds beskou as die mees geordende en sistematiese aanbieding van leerstellings en die Christelike lewe wat uit die Hervorming voortgespruit het (Walker, A History of the Christian Church, bl. 392).
Om Calvyn se leerstelling kortliks te verstaan, soos vervat in die Instellings, kan ons nie meer doen as om uittreksels aan te haal uit Walker se opsomming van die standpunt wat Calvyn in hierdie werk ingeneem het nie:
Sonder Luther se voorafgaande arbeid, sou sy werk nie gedoen kon word nie. Dit is Luther se opvatting van regverdiging deur geloof en die sakramente as seëls van God se beloftes wat hy verteenwoordig het. Hy het baie van Butzer afgelei, veral sy klem op die verheerliking van God waarvoor alles geskape is, op die uitverkiesing as ’n leerstelling van Christelike vertroue en op die gevolge van uitverkiesing as ’n veeleisende poging om ’n lewe in ooreenstemming met die wil van God te lei. Alles word geklassifiseer en verduidelik met ’n vaardigheid wat eie aan Calvyn was.
Calvyn het onderrig dat die hoogste kennis dié van God is en van homself. Genoeg kom van die natuur van die mens om hom sonder verskoning te laat, maar voldoende kennis word slegs in die Skrif openbaar, wat die getuienis van die Gees in die hart van die gelowige leser sal bevestig as die Ware stem van God. Die Skrif leer ons dat God goed is en die bron van alle goedheid oral is. Gehoorsaamheid aan God se wil is die mens se primêre plig. Soos oorspronklik geskep, was die mens goed en in staat om God se wil te gehoorsaam, maar hy het die goedheid en vermoë met Adam se val verloor en is nou uit homself, totaal onbevoeg tot goedheid nie. Daarom kan geen werk van die mens enige meriete hê nie; alle mense is in ’n toestand van ondergang wat slegs veroordeling verdien. Van hierdie hulpelose en hopelose toestand word sommige mense onverdiend gered deur die werk van Christus.
Aangesien alle goedheid van God is en die mens nie in staat is om sy bekering te bewerkstellig of teen te staan nie, is ’n goddelike keuse en die rede waarom sommige mense gered word en ander verlore gaan – uitverkiesing en verdoeming. Om te vra na ’n rede vir daardie keuse wat buite die wil van God is, is absurd aangesien God se wil ’n voldonge feit is.
Drie instellings is goddelike instellings waardeur die Christelike lewe in stand gehou word – die kerk, die sakramente en die burgerlike regering. Ten slotte bestaan die kerk uit “al die uitverkorenes van God”; maar dit omskryf ook na behore “die hele liggaam van die mensdom ... wat bely dat hulle een God en Christus aanbid”. Tog is daar geen ware kerk “waar leuens en bedrog nie sedelikheid oorweldig het nie” (Walker, bll. 392-394).
Calvyn se geloofs-posisie word ondersoek
Ons kan sien dat Calvyn se leerstelling van regverdiging deur geloof alleen van Luther afkomstig was. Tog het Calvyn geglo dat ’n “geredde” persoon goeie werke sal lewer as noodsaaklike vrug van sy bekering.
Calvyn beklemtoon die mens se verantwoordelikheid om die Wet van God te volg as ’n riglyn vir die Christelike lewe (Walker, bl. 393). Dit beteken egter gladnie dat dit die letter van die Tien Gebooie insluit nie, maar slegs die “gees” van God se morele wet soos dit deur Calvyn gedefinieer was. Soos ons sal sien het dit dikwels in praktyk daartoe gelei dat beide die letter en die gees van die letterlike Tien Gebooie verbreek is. Ons sal later voorbeelde hiervan opnoem.
Die grondbeginsel van Calvyn se hele teologiese stelsel is sonder twyfel sy leerstelling van uitverkiesing. Daarvolgens word alle ander dinge gemaak om te voldoen aan die onherroeplike wil van God. Net soos Luther, het Calvyn baie van sy idees oor hierdie onderwerp van Augustinus afgelei (Fisher, History of The Christian Church, bl. 321).
In Calvyn se gedeelte oor uitverkiesing maak hy die aanmatigende stelling in sy Institutes of the Christian Religion:
Niemand wat hoop om as godsdienstig beskou te word, durf dit waag om die uitverkiesing onomwonde te verwerp, waardeur God sommige kies vir die hoop van die lewe en ander om veroordeel te word tot die ewige dood nie ... Met uitverkiesing bedoel ons die ewige besluit van God, waarvolgens Hy uit Sy eie besluit het wat Hy verkies sou gebeur in die geval van elke individu. Alle mense word nie op gelyke basis geskape nie, maar vir party is die ewige lewe vooruitbepaal, vir ander ewige verdoemenis ... (Bettenson, Documents, bl. 302).
Soos die Protestantse geskiedkundiges self vir ons sê, dit is die kern van Calvinisme!
Kom ons kyk na die betekenis van hierdie aanmatigende verklaring. Eerstens sê Calvyn dat alle mense nie as gelykes voor God geskape word nie. Die apostels Petrus en Paulus was albei geïnspireer om te skryf: “God [is] geen aannemer van die persoon nie” (Handelinge 10:34; Romeine 2:11).
Vervolgens vertel Calvyn aan ons dat sommige mense – ongeag van wat hulle mag doen – absoluut vooraf bestem is vir die ewige lewe en andere vir ewige verdoemenis.
Calvyn se idee van uitverkiesing
Ons vind dus dat die skrikwekkende stelling dat mense gebore word om óf “gered” óf “verlore” te gaan, een van die basiese beginsels van Calvyn se leerstellings is. Volgens hierdie teorie is mens van alle ewigheid af voorafbestem vir óf die vreugdes van die hemel óf die foltering van ’n brandende hel. Uit u eie wil is u nie in staat om berou te hê en te bekeer nie. Dit is slegs moontlik vir diegene wat deur God “uitverkies” is om genade te ontvang.
Soos ons gesien het, het Calvyn ook onderrig dat sodra ’n mens deur Christus vergewe en geregverdig is, hy nooit weer kan wegval nie. Om dit prakties te beskou, beteken dit dat ongeag hoe boos ’n “geredde” persoon mag word, hoe heeltemal verdorwe, godslasterlik en verwerplik hy aan die einde van sy dae mag wees, hy nogtans voorafbestem is om die onuitspreeklike genot van die hemel te beërwe vir alle ewigheid. Diegene wat voorafbestem is om verlore te gaan, is gedoem – soos die “hervormde” predikers dit sou stel – tot ’n ewigheid in die brandende, gillende, verskriklik martelende, nimmereindigende hel.
Sodanig was die leer van Johannes Calvyn. Dit het die verkondiging van die “hervormde” gemeentes geword toe hulle later versprei het na dele van Frankryk, Skotland en ander nasies van Europa en uiteindelik – deur die “Puriteine” – na die state van Nieu-Engeland.
Calvyn in Genève
Kort nadat hy sy Instellings gepubliseer het, het Calvyn Italië vir ’n kort tydjie besoek. Op pad terug na Basel moes hy deur Genève gaan. Daar was ’n voorval wat die loop van sy lewe verander het.
In 1532, na die Protestante se nederlaag in die geveg van Cappel, het ’n hervormende prediker, genaamd William Farel, na Genève gegaan om die Protestantse magte in hulle stad te laat herleef. Soos Calvyn is hy deur Katolieke vervolging uit Frankryk gedryf. As gevolg van sy kragtige en opruiende prediking, was hy aanvanklik uit Genève verban. Hy het egter later teruggekeer en die Protestante gelei om volle beheer oor hierdie stad te verkry.
Omdat alle “wêreldse” plesier en vermaak deur sy godsdienstige party verban was, het groot onmin ontstaan en die stad was in oproer. Omdat hy die besondere vermoë van Calvyn en sy belangstelling in die Protestantse saak geken het, het Farel hom oorreed om te bly en die hervormde party te help om die stad te beheer. Calvyn het aanvanklik die stille afsondering van die geleerde lewe verkies, maar het uiteindelik ingewillig toe Farel gewaarsku het dat “God se vloek” hom sou tref indien hy weier om te help.
Calvyn het toe dadelik aan die werk gespring. Hy het ’n kategismus opgestel vir die onderrig van die jeug en het gehelp om ’n stel streng wette te formuleer wat die mense verbied het om “sinnelose” versierings te dra of deel te neem aan “afstootlike” sport en ander wêreldse vermaaklikhede (Fisher, The History of the Christian Church, bl. 324).
Die Libertyne, soos die opposisie bekend was, het egter gou die oorhand verkry en Calvyn en Farel uit die stad verban.
Dit was 1538 en Calvyn het na Strasbourg gegaan, waar hy die grootste deel van sy drie jaar se afwesigheid buite Genève deurgebring het. Hy het daar beheer van ’n Protestantse kerk vir Franse vlugtelinge geneem en het kort daarna in die huwelik getree. Dit was ook hier waar hy kennis gemaak het met Melanchthon wie mettertyd sy siening van die Nagmaal aanvaar het, alhoewel die twee nooit oor die uitverkiesing ooreengekom het nie.
Hy is nou na Genève herroep om die triomfantlike gereformeerde party te help om ’n politieke en kerklike regering op die beginsels van hulle geloof te vorm. Van hier af sien ons Calvyn se toenemende betrokkenheid by die politiek en die daaruit voortspruitende godsdienstige onenigheid (Walker, bll. 397-398).
Calvyn se terugkeer na Genève
Calvyn het in 1541 triomfantelik na Genève teruggekeer en ’n nuwe politieke en kerklike orde ingestel. Dit was verbasend soortgelyk aan die Katolieke kerk-staat verhouding van gehoorsame nasies binne die Heilige Romeinse Ryk.
Die staat was oorheers deur die godsdienstige leiers en was verplig om die belange van die kerk te bevorder, sy bevele uit te voer en om almal wat die gevestigde godsdiens teengestaan het, te straf of tereg te stel. Calvyn het nooit ontslae geraak van die Katolieke konsep van die kerk wat die staat oorheers en in die wêreldsgesinde politiek inmeng nie.
Nie net oneerbiedigheid en dronkenskap nie, maar ook onskuldige vermaak en die verkondiging van teenstrydige teologiese leerstellings is ernstig gestraf. Dit was ook nie al nie. Vir geringe oortredings is ernstige strawwe opgelê. Dit was onmoontlik dat ’n stad van twintigduisend inwoners sulke streng dissipline en sulke streng verordeninge gelate sou aanvaar. Die elemente van ontevredenheid het kort na Calvyn se terugkeer begin kopuitsteek. Sy hoof teenstanders was soos voorheen die Libertyne (Fisher, History of the Christian Church, bl. 325).
Van toe af, tot en met sy dood, het Calvyn probeer om hierdie soort aanmatigende stelsel op die hele stad af te dwing. Dit kon natuurlik na niks anders as moeilikheid lei nie en die opgetekende geskiedenis van Calvyn se latere lewe is hoofsaaklik gemoeid met sy probleme om die stad Genève te probeer onderdruk en sy inwoners te dwing om aan sy sienings toe te gee. Dit kan nie ontken word dat hy ’n soort godsdienstige diktator was nie!
Die Calvinistiese dissipline
Behalwe om van die bekende saak van Michael Servetus melding te maak, wat in ’n latere uitgawe behandel sal word, is ’n gedetailleerde uiteensetting van die wreedheid en strengheid waarmee Calvyn sy geloofstelsel op die ongelukkige inwoners van Genève afgedwing het onnodig. Die enigste ding wat nodig is om te sê, is dat die “vrugte” van Calvyn se leer in Genève ’n opvallende kontras vorm met die geïnspireerde stelling wat Paulus maak: “Want die koninkryk van God is nie spys en drank nie; maar geregtigheid en vrede en blydskap in die Heilige Gees” (Romeine 14:17).
Die volgende opsomming van die uitwerking van Calvyn se “Theokrasie” op Genève bied voldoende gronde vir ’n vergelyking:
Kom ons gee ’n opsomming van die treffendste gevalle van dissipline. Verskeie vroue, onder wie die vrou van Ami Perrin, die kaptein-generaal, is in die gevangenis opgesluit omdat hulle gedans het (wat gewoonlik met oordadigheid verband hou). Bonivard, die held van politieke bevryding en vriend van Calvyn, is voor die kerkraad gedaag omdat hy saam met Clement Marot, die digter, met ’n dobbelsteen vir ’n bottel wyn gespeel het. ’n Man is drie maande lank uit die stad verban omdat hy, nadat hy ’n esel hoor balk het, in ’n grap gesê het: “Hy bid ’n pragtige psalm”. ’n Jong man is gestraf omdat hy vir sy bruid ’n boek oor huishouding gegee het met die opmerking: “Dit is die beste Psalmboek”. ’n Dame van Ferrara is uit die stad verdryf omdat sy simpatie betoon het met die Libertyne en vir Calvyn en die kerkraad beledig het. Drie mans wat tydens die preek gelag het, is drie dae lank tronk toe gestuur. ’n Ander persoon moes in die openbaar boete doen omdat hy nagelaat het om Nagmaal op Pinkstersondag te gebruik. Drie kinders is gestraf omdat hulle tydens die preek buite die kerk gebly het om koekies te eet ... ’n Persoon met die naam Chapuis is vier dae lank in die tronk aangehou omdat hy daarmee volgehou het om sy kind Claude (’n Rooms-Katolieke heilige) te noem in plaas van Abraham, soos die predikant wou hê en gesê het dat hy sy seun liewer vir vyftien jaar ongedoop sou laat. Bolsec, Gentilis en Castellio is uit die Republiek verban vir ketterse opinies. Manne en vroue is vir heksery verbrand. Gruet is onthoof vir aanhitsing en ateïsme. Servetus is vir kettery en godslastering verbrand. Die laaste is die mees blatante saak wat, meer as al die ander saam, die naam van Calvyn bekend gemaak het vir misbruik en lastering; maar dit behoort onthou te word dat hy die ligte straf van die swaard wou verruil vir die brandstapel en in hierdie geval was hy ten minste die openbare opinie en die gewone praktyk van sy tyd vooruit (Schaff, History of the Christian Church, volume VIII, bll. 490-492).
Schaff se pleidooi dat Calvyn se “barmhartigheid” sy tyd vooruit was, is ietwat vals as ons onthou dat hy en die ander hervormers die pousdom veroordeel het vir soortgelyke brutaliteit en in teenstelling daarmee na Christus se voorbeeld van liefde verwys het. Miskien is dit nodig dat ons onsself daaraan herinner dat Jesus die Christene van Sy tyd onderrig het: “Moenie oordeel nie, sodat julle nie geoordeel word nie” (Matthéüs 7:1). Weer: “Maar as julle die mense hulle oortredinge nie vergewe nie, sal julle Vader julle oortredinge ook nie vergewe nie” (Matthéüs 6:15).
Hierdie leerstelling is sekerlik in teenstelling met Calvyn se “Theokrasie” in Genève. Ons gaan voort met Schaff se beskrywing van daardie skrikwekkende stelsel:
Die amptelike dade van die Raad, van 1541 tot 1559, toon ’n donker hoofstuk van sensuur, boetes, gevangenisstraf en teregstellings. Tydens die verwoestende pes van 1545 is meer as twintig mans en vrouens lewend verbrand vir heksery en vir bose sameswering om die verskriklike siekte te versprei. Van 1542 tot 1546 was agt-en-sestig vonnisse van doodstraf en ses-en-sewentig bevele van verbanning uitgevaardig. Gedurende die jare 1558 en 1559 het die gevalle van verskillende strawwe vir allerhande oortredings vierhonderd-en-veertien beloop – ’n baie groot gedeelte van ’n bevolking van 20,000 mense (Schaff, bl. 492).
Dus sien ons dat Calvyn nie net gewillig was om te straf nie, maar ook om diegene terreg te stel wat nie met sy teologiese stelsel saamgestem het nie. Twee jaar na die verbranding van Servetus het die Libertynse party in Genève ’n laaste desperate poging aangewend om die godsdienstige hiërargie wat Calvyn ingestel het, omver te werp. Hulle het eers intriges en geheime diplomasie probeer, maar het hulle uiteindelik in Mei 1555 tot gewapende konflik gewend.
Calvyn se magte was egter die sterkste en hierdie laaste opstand het die Libertynse party die nekslag toegedien. Baie mense moes nou vir hulle lewens vlug om te ontsnap van Calvyn se “geregtigheid” (Walker, bl. 400).
Op die stadium behoort ons kennis te neem van die feit – soos blyk uit die voorafgaande voorbeelde van Calvyn se stelsel – dat hy die primêre hervormer was wat die idee beklemtoon het dat mens in hierdie lewe alle plesier sal laat vaar.
Soos ons dus gesien het, is sulke klein dingetjies soos om kaart te speel, dans, skerts en teater bywoon as groot sondes beskou. In baie gevalle sou Genève se godsdienstige howe so ’n oortreder straf met openbare géseling of selfs moontlik die dood!
Hierdie streng maatreëls was die gevolg van die konsep dat God 'n streng, onverbiddelike Regter is wat alle mense wou laat ly. Hy kyk met afkeur na enige van die alledaagse plesier van die mens. Calvyn het verkondig dat wat Hom die meeste behaag het, ’n lewe van leegheid, armoede en strengheid is.
Miskien sonder om dit te besef, is duisende Protestante tot vandag toe beïnvloed deur hierdie konsep en het hulle ’n gevoel van skuld, selfs ten opsigte van baie van die onskuldige genietinge van die lewe. Die streng “blou wette” van die Nieu-Engelandse Puriteine is ’n voorbeeld hiervan en dieselfde tendens heers tot vandag toe onder baie van die strenger Protestantse sektes.
Dit is goed om te besef dat hierdie leerstelling nie uit die Bybel gekom het nie. Grotendeels het dit uit Johannes Calvyn se onbuigsame denke gekom.
Calvyn se laaste dae
Met die onderdukking van die Libertynse rebellie was Calvyn die onbetwiste heerser van Genève. In 1559 het hy die “Genève Akademie” gestig, wat later bekend geword het as die Universiteit van Genève. Dit het gou die grootste sentrum van teologiese onderrig in die Hervormde gemeenskappe geword, soos onderskei van die Lutherane.
Mense in alle nasies wat gesukkel het om die saak van die Hervormde Protestantisme te bevorder, het hulle na Genève gewend vir onderrig en ondersteuning. Dit het die groot kweekskool geword vanwaar predikante na Frankryk, Nederland, Engeland, Skotland, Duitsland en Italië gegaan het. Byna soos ’n absolute heerser van Genève, het Calvyn soos Hausser opmerk, “meer mag verkry en behou as wat ooit deur die magtigste pouse uitgeoefen is” (The Period of the Reformation, bl. 250).
Tot aan die einde het Calvyn ywerig aan prediking en geskrifte gewerk. Hy het begin om na die verspreiding van die Protestantse kerke oor die wêreld te kyk asof dit sinoniem sou wees met die koms van die Koninkryk van God.
Hier is een van die noemenswaardigste verskille tussen Calvyn en die vorige hervormers. Hy het hulle verwagting van die spoedige Wederkoms van die Here verwerp en die finale tyd van omwenteling in ’n onbepaalde toekoms geprojekteer. Luther het verlangend uitgesien na die einde van hierdie tydperk voor sy eie afsterwe en die Anabaptiste het gereeld datums bepaal. Calvyn het egter weer die sienswyse van St. Augustinus laat herleef, wat die vroeë Christelike verwagting van die spoedige Wederkoms van die Here beëindig het. Hy het agtereenvolgende bedrywe in die historiese drama gevisualiseer waarin die kerk bykans gelykstaande was met die Koninkryk van God. Derhalwe het Calvyn die groot en naderende dag van die Here vervang met die droom van die Heilige Gemenebes in die aardse sfeer. Die oprigting daarvan was afhanklik van menslike tussengangers, God se uitverkore instrumente, die uitverkorenes (Bainton, The Reformation of the Sixteenth Century, bl. 114).
Hierdie gesindheid het veroorsaak dat mense so gemoeid geraak het in waarvan ons vandag ongelukkig moet praat as “kerklikheid”, dat hulle nagelaat het om te groei in meer geestelike waarhede as wat Calvyn gevind het, asook om sy eienaardige afdwalings van foute te korrigeer. Dit het ook ’n noemenswaardige gebrek aan belangstelling in en begrip van die profetiese gedeeltes van die Bybel tot gevolg gehad, wat tot vandag toe voortduur.
Calvyn se dood en die verspreiding van sy leerstellings
Ons sal nie probeer om die verspreiding van Calvinisme of die Hervormde Teologie in ander lande breedvoerig te bespreek nie, omdat die geloofs-patroon wesenlik dieselfde gebly het. Dieselfde gees het die beweging oral gelei. Inderdaad, die Hervormde kerke het vandag nog steeds die onuitwisbare seël van Calvyn se invloedryke denke en persoonlikheid.
Vanuit Genève het Calvinisme na Frankryk, Holland, Engeland, Skotland en Nieu-Engeland versprei. Die patroon van Genève kon nie in hierdie lande herhaal word nie, ten minste nie van die begin af nie. ’n Enkele stad kon verander word in ’n geselekteerde gemeenskap. In die geval van ’n hele land was dit ’n baie moeilike saak. Uiteindelik is die ideaal byna in Skotland en Nieu-Engeland bereik (Bainton, bl. 121).
Wanneer ons van die openbare géselpaal en verbranding van mense op die brandstapel in die “Puriteinse” Nieu-Engeland-nedersettings lees, kan ons besef dat dit net ’n voortsetting van Calvyn se stelsel was. Soos geïllustreer in Nieu-Engeland en met John Knox in Skotland, het Calvyn se aanhangers probeer om, wanneer moontlik, die politieke regering met geweld te regeer of ten minste te domineer, só ook die hele bevolking.
Selfs tot en met die tyd van Calvyn se dood was sy verstand wakker en skerp, alhoewel sy liggaam deur siekte afgetakel was. Toe hy gevoel het dat sy tyd gekom het, het hy die Senaat, aan wie se beraadslagings hy so dikwels deelgeneem en dit oorheers het, laat roep. Hy het sy lede aangemoedig om die Staat te beskerm teen vyande wat dit nog steeds bedreig het.
Hy het kort daarna rustig gesterf. Sy mede-leraars was baie bedroef want sy sterk persoonlikheid het hulle almal geïnspireer – sy dood het ’n leemte gelaat wat niemand anders kon vul nie. Sy dominante denkwyse en persoonlikheid was sodanig dat hy “die diepste bewondering in sommige en ’n ewe groot afkeer in ander opgewek het” (Fisher, History of the Christian Church, bl. 329).
Hierdie einste oorheersing van Luther en Calvyn was op baie maniere nadelig. Dit het tot gevolg gehad dat mense hulle leerstellings en optredes aanvaar het sonder om dit te bevraagteken – sonder om oorweging te skenk daaraan om hierdie idees vanuit die Woord van God te bewys.
Soos ons gesien het, is baie van die beginsels en optredes van die voorste hervormers werklik so ver verwyder van die onderrig en beoefening van Christus en die Apostels s’n as wat moontlik kan wees in ’n beskaafde godsdienstige samelewing!
Miskien was die Protestantse leerstelling darem ’n verbetering op die korrupsie van die Roomse kerk en sy outoritêre pouse. Indien wel, hoeveel van ’n verbetering was dit egter? Was dit ’n ware herinstelling van die oorspronklike Christelikheid se geloof en uitlewing?
Selfs ’n gerespekteerde Protestantse historikus het gesê:
Protestantisme het floreer en die onfeilbare pous in ’n groot deel van Europa onttroon. Daar was ongelukkig met te veel weggedoen om onfeilbare pouse te maak van die Hervorming en om Luther en Calvyn, die onfeilbare teoloë, in die plek van Christus Self te plaas as ’n outoriteit wat nie weerspreek kon word nie. Hierdie neiging was moontlik sy krag in ’n tyd van konflik, toe dit baie beteken het om baie sterk oortuigings en geen twyfel te hê om op te trek en te veg as die woord gegee word. Dit was ’n bron van swakheid en stagnasie toe die stryd verby is en die teologie meer ’n saak van aanvaarde dogma geword het as van geloof om voor te leef en te veg. Calvinisme het net soos Lutheranisme, agteruitgegaan tot ’n soort van skolastiek waarteen dit gedeeltelik in opstand was (James MacKinnon, Calvin and the Reformation, bl. 291).
Soos MacKinnon wyslik opgemerk het, het Protestante vandag – in plaas daarvan om met ’n oop gemoed na meer waarheid te soek – “dogma aanvaar”, wat hulle probeer verdedig op dieselfde wyse as middeleeuse skolastici. God beveel dat ons “moet groei in die genade en kennis van onse Here en Saligmaker, Jesus Christus” (2 Petrus 3:18).
Protestante was dikwels geneig om onfeilbare pouse van Luther, Calvyn en die ander vroeë hervormers te maak.
In die volgende uitgawe van die Wêreld van Môre sal ons voortgaan met hierdie feitelike en boeiende reeks, met die skokkende weergawe van die werklike feite agter die Hervorming in Engeland en die stormagtige regering van Hendrik VIII. Maak seker dat u dit lees.